รศ.พญ.อัจฉรา
ตั้งสถาพรพงษ์
คณะแพทยศาสตร์
มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
สวัสดีคะ สำหรับคอลัมน์ ID QUERY ต้อนรับปีใหม่นี้
ได้เปลี่ยนผู้รับผิดชอบคอลัมน์ และเปลี่ยนรูปแบบใหม่ เพื่อเป็นช่องทางในการตอบคำถามด้านโรคติดเชื้อและวัคซีนให้กับเพื่อนๆสมาชิก
ขอเชิญชวนเพื่อนสมาชิกส่งคำถามได้ที่ pedid.query@gmail.com เราจะเลือกคำถามที่น่าสนใจและเป็นประโยชน์กับสมาชิกท่านอื่นมาลงในคอลัมน์
ID QUERY สำหรับคำถามที่ไม่ได้นำมาลงในจุลสาร
ขออนุญาตตอบกลับทาง email ฉบับนี้มาติดตามคำถามยอดฮิตในช่วงนี้กันเลยคะ
ก่อนอื่นเรามารู้จักวัคซีนโปลิโอกันก่อนนะคะ
วัคซีนป้องกันโรคโปลิโอมี 2 ชนิด ได้แก่ วัคซีนป้องกันโรคโปลิโอชนิดกิน (Oral polio vaccine:
OPV) ซึ่งเป็น live attenuated vaccine และ
วัคซีนป้องกันโรคโปลิโอชนิดฉีด (Inactivated Poliomyelitis Vaccine (IPV) ซึ่งเป็น inactivated virus vaccine วัคซีนป้องกันโรคโปลิโอทั้ง
2 ชนิดมีส่วนประกอบของ polio 3 สายพันธุ์ (trivalent) คือ polio type 1, 2 และ 3 ทั้งวัคซีน
OPV และ IPV
สามารถกระตุ้นให้เกิดภูมิคุ้มกันได้ดี และมีประสิทธิภาพในการป้องกันโรคโปลิโอสูง
ข้อดีของ OPV คือสามารถหยุดการแพร่ระบาดของเชื้อโปลิโอในธรรมชาติ
(wild-type) ที่ก่อโรคได้และภูมิคุ้มกันที่เกิดขึ้นอยู่นานตลอดชีวิตทั้งในเลือดและลำไส้
แต่ OPV ซึ่งเป็นวัคซีนชนิดเชื้อเป็นมีข้อเสียคือ
สามารถก่อให้เกิดโรคได้ โดยเฉพาะ type 2 เป็นสาเหตุที่พบได้บ่อยของ
circulating vaccine derived poliovirus (cVDPV)
จากปัญหาก่อโรคได้ของเชื้อโปลิโอ type 2 ในวัคซีน
OPV อีกทั้งทั่วโลกไม่พบผู้ป่วยจากเชื้อโปลิโอ type 2 ที่เป็นเชื้อในธรรมชาติ (wild-type) มานานแล้ว องค์การอนามัยโลกจึงมีนโยบายให้เลิกใช้วัคซีน
OPV ที่มีส่วนประกอบ type2 โดยให้ทุกประเทศเปลี่ยนวัคซีน OPV จากชนิด trivalent หรือ 3
สายพันธุ์ เป็นชนิด bivalent หรือ 2 สายพันธุ์คือวัคซีน OPV
จะเหลือส่วนประกอบเฉพาะ polio type 1 และ 3
จะทำให้เชื้อโปลิโอ type2 ถูกกวาดล้างหมดไปจากโลกได้ แต่อย่างไรก็ตามหลังจากที่เปลี่ยนมาใช้วัคซีน OPV ชนิด bivalent แล้ว ถ้าเด็กได้รับวัคซีน OPV ชนิด bivalent
อย่างเดียวจะไม่มีภูมิคุ้มกันต่อ
polio type 2 องค์การอนามัยโลกจึงแนะนำให้ฉีดวัคซีน
IPV เสริมเข้าไปในตารางให้ OPV ปกติซึ่งวัคซีน
IPV จะยังคงเป็นชนิดtrivalent คือยังคงมีส่วนประกอบ
type 2 ทำให้เด็กมีภูมิคุ้มกันต่อ type 2 ด้วยเพื่อป้องกันเชื้อ type 2 กลับมาเกิดปัญหาใหม่
โดยแนะนำให้เด็กทุกคนต้องได้รับวัคซีน IPV อย่างน้อย1
โด๊ส ที่อายุมากกว่า 14 สัปดาห์ เพื่อการสร้างภูมิคุ้มกันต่อ
polio type 2 ได้เพียงพอ องค์การอนามัยโลกให้ฉีดวัคซีน
IPV ควบคู่ไปกับหยอด OPV เหมือนเดิม ไม่ต้องการลดการใช้
OPV เนื่องจากต้องการให้เกิดภูมิคุ้มกันต่อโปลิโอดีที่สุด
และเพื่อให้ปฏิบัติง่ายเป็นที่มาของคำแนะนำของกระทรวงสาธารณสุขไทย
ดังนั้นประเทศไทยตามนโยบายกวาดล้างโปลิโอ
ตั้งแต่วันที่ 1 ธันวาคม 2558 เด็กไทยจะได้รับวัคซีนโปลิโอตามโปรแกรมวัคซีนขั้นพื้นฐาน ดังนี้
วัคซีนโปลิโอแบบหยอดครบ 5 ครั้ง เมื่ออายุ 2, 4, 6 เดือน, 1 ขวบครึ่ง และอายุ 4 ปี
และต้องได้รับวัคซีนโปลิโอชนิดฉีดเพื่อเสริมภูมิคุ้มกัน 1 ครั้ง
เมื่อเด็กอายุ 4 เดือน และตั้งแต่วันที่ 29 เมษายน 2559
เลิกใช้วัคซีน OPV ชนิด trivalent โดยจะใช้OPV ชนิด bivalent ที่ไม่มี
type 2 แทน อย่างไรก็ตามถ้ามีงบประมาณกระทรวงสาธารณสุขจะพิจารณาเพิ่มการฉีด IPVมากกว่า 1
โด๊สในโปรแกรมวัคซีนขั้นพื้นฐานให้กับเด็กไทย โดยเฉพาะที่อายุ 2
เดือน
เอกสารอ้างอิง
1. Polio vaccines. WHO position
paper, January 2014. Wkly Epidemiol
Rec 2014;89(9):73–92.
2. CONSIDERATIONS FOR THE
TIMING OF A SINGLE DOSE OF IPV IN THE ROUTINE IMMUNIZATION SCHEDULE. Available from: http://www.who.int/immunization/sage/meetings/2013/november/1_Sutter_IPV_age_tech_background_14_October_2013_final.pdf